مختلف دینلرده جهنّم
یازار : میرزه عبدالصمد ملکی | بؤلوم : دین
+0 به یه ن
مختلف دینلرده جهنّم
دنیانین آیری یئرلرینده‌ده ابتدایی انسانلارین اعتقادلاریندا، یئر آلتی دنیاسیندا تفاوت یوخدور. بوندان علاوه فولكلورلارین چوخوندا شجاعتلی قهرمانین یئر آلتی دنیاسینا اولان سفریندن، مختلف افسانه‌لر وار. بو افسانه‌لرین چوخوندا _هر بیرینده‌كی جزئیات فرقلی اولسا دا،_ یئر و یا سو آلتی هیولانین – كی اكثراً یئر آناسی، اؤلوم آناسی و یا گئجه ملكه‌سی آدلانیر_ قارنینا و بطنینه گیرمكله، مختلف مانعلری و چتینلیكلری دالیدا قویوب، جان آلان امتحانلاردان و یولونا چیخان قورخونج موجودلارلا ساواشیب، نهایتده طبیعی بیر یول و یا اؤزو آچدیغی یول ایله، اونون بدنینده ائشیگه چیخیر.
بعضی محققلرین دئدیگینه گؤره، بو جور یئر آلتی دنیاسینا جومماق افسانه‌لری، تشرّف امتحانلاری‌نین سمبولیك بیانیدیر كی اونلاردان تبعیت ائله‌مكله، ناغیل قهرمانی اؤلومدن قورخو و یا اؤلومون اؤزونه غالب گلیب بعضاً ابدی‌لیگه چاتیر. هابئله بو مسافرت، باطنی و ایچ دنیاسی‌نین معرفت آختاریشیدیر كی هامی‌نین اونا الی چاتماز و فقط بئله سفرلره گئده بیلنلرین اونا اللری چاتار. (الیاده، «آیینلر ...3»، 61-64 ؛ بروس‌لانگ، 127؛ مكالك، «نزول ...4»، 648-649، «یئر»، 818).
بوندان علاوه، قبیله انسانلارین چوخو، روحون، اؤلومدن سونرا یئرین آلتینا اولان سفرینی چوخ خطرلی و چتین بیر سفر اولدوغونا اینانیردیلار. مثلاً سیبریلی قبیله‌لر اؤلومدن سونرا هر شخصین روحونون یئر آلتی دنیاسینا گئتمه‌سی اوچون، شمنین كؤمگینه محتاج اولدوغونا اینانیردیلار. بونا گؤره، شمن مركّب بیر آیینده، تكلیكده و یا آیری ایكی روحون كؤمگی ایله، اؤلموش شخصین روحونو اؤلومدن سونراكی چتینلیكلری دالدا قویماقدا و اورا چاتماق اوچون كؤمك ائلر. (الیاده، «آیین ...1»، 205-214؛ بروس لانگ، همان یئر؛ مكالك، «نزول»، 649؛ مینوا، 43-44؛ مبیتی، 309-310). ابتدایی انسانلارین چوخو، اؤلولر دنیاسی‌نین و یا یئر آلتی دنیانین، گون باتان یئرده و یاشادیقلاری یئرین غربینده اولدوغونا اینانیردیلار. (بروس لانگ، نیز مكالك، «یئر»، همان یئر؛ مبیتی، 309).
قدیم بین النهرینده: سومرلریلره گؤره، اؤلولرین اؤلكه‌سی یئرین آلتیندا «كور» آدلی بیر یئرده اَپْسو سولاری‌نین اوستونده‌دیر. بو اؤلكه‌یه چاتماق اوچون، قاییقچیسی كوبود اولان بیر قاییقا مینیب «آدامی اؤزونه چكن» چایدان كئچمه‌لیدیلر. بابل‌لیلر ده بو دوزخی كیگَل، ایریشتو یا كوتو كیمی آدلارینان و یئرینی، یئرین اَن آلت طبقه‌سینده تانیردیلار. «قاییتماز اؤلكه» و «چیخیلماز ائو» آدلانان بو منطقه، اؤلو روحلارین یئری ساییلیردی. 7 دروازاسی اولان 7 اوجا دیوار اونو حاصارا سالمیشدی و دئوه اوخشار نگهبانلار اوندان موغایات اولوردولار. بو دنیانین گیریش قاپیسی‌دا اوزاق غربده، گونون باتان یئرینده ایدی و نِرگَل الهه‌سی و خانیم اِرِشكیگَل الهه‌سی شاه و ملكه كیمی اوردا حكمرانلیق ائلیرلر. چایدان و 7 دروازادان كئچن روحلار بوتون پالتارلارینی، وار-یوخلارینی و بزكلرینی الدن وئریرلر و نهایتده لوت-چیلپاق صورتده، اَنونكیلر یا دوزخین 7 قاضیسی اؤنونده حاضر اولاردیلار كی حسابلارینا یئتیشسینلر. بو یئر آلتی دنیاسی، غم، مأیوسلوق و قارانلیقلا دولو بیر دنیا ایدی كی اورا گونش شعاسی یول تاپمازدی و روحلارین اوردا یاریم آییق یاشیردیلار.
یهود دینینده: یهودیلرین تاریخ بویو اؤلومدن سونراكی حادثه‌لری مختلف اعتقادلاری اولوب. اونلارین مقدّس كتابلاریندا، شئول (مزار)، بور (چالا)، اَبَدّون (یوخلوق یئری)، ماوِت (اؤلوم) و عافار (تورپاق) اؤلوم و اؤلومدن سونراكی دنیا آنلامیندا گلیب. (باخ: هایدل، 177, 181؛ گیلمن، 198) آما بو سؤزلرین اَن مهمّی شئولدور كی هم مزار و هم اؤلولرین آلت دنیاسی آنلامیندادیر. مقدّس كتابین یازدیغینا گؤره، شئول، دنیانین اَن آشاغی مرتبه‌سینده یئرلشن قارانلیق و توزلو بیر یئردیر (عاموس، 9: 2؛ ایوب، 10: 21-22، 11: 7- 8) كی اوندان قورتولماق اولماز (ایوب، 7: 10)، هئچ وقت دویماز (امثال، 30: 16) و بوتون انسانلار ایستر یاخشی و ایستر پیس، نهایتده اورا گئده‌جكلر. اؤلولر هئچ بیر شئی بیلیب یادا سالمیه‌جكلر و بوتون انسانی عشق و نفرت كیمی حسّلرینی الدن وئره‌جكلر (جامعه، 9: 4-6).
بونونلا بئله بعضی محققلر مقدس كتابین آیری آیه‌لرینه (مزامیر كتابی‌نین 49 و 73-جو بابلارینا) استناد ائدیب، شئولو یالنیز پیس انسانلارین یئری بیلیبلر و الله، یاخشی انسانلاری گؤیلره اؤز یانینا آپاراجاق معناسینی اونلاردان استخراج ائدیبلر (هایدل، 184-186؛ بروس لانگ، 130).
هر حالدا بللی اولان بودور كی مقدّس كتابین یازیلدیغی زمان یهودیلرین اؤلولرین گله‌جگی باره‌ده انسجاملی اعتقادلاری یوخیدی.
مسیحیت دینینده: اوچ اوخشار انجیلین آیه‌لرینه باخاندا، عیسی‌نین عهد عتیقده‌كی سؤزلرله مخاطبلرینی انذار ائله‌دیگینی گؤروروك، گناه‌كارلاری و ایمانسیزلارا شوم گله‌جگی وعده وئریر و بو انذاری بوتون گوج و شدّتله ائلیر. آما نظره گلیر اؤلولرین ایستر یاخشی و ایستر پیس گئتدیكلری یئر، شئول باره‌ده (باخ : متى، 11: 23؛ لوقا، 10: 15، 16: 23)، و گناه‌كارلارین عذاب اولدوغو یئر گهنّا، باره‌سینده نسبی فرق قویور (باخ : متى، 5: 22، 29، 10: 28، 18: 9، 23: 15، 33؛ مرقس، 9: 43- 45، 47؛ لوقا، 12: 5). بو اخطارلاردا توصیف اولان جهنّم همیشه‌لیك اود، قارانلیق و توستو، آغلاماق و دیش فشاریدیر.
هندو دینینده: ریگ ودا متنلرینده اؤلومدن سونراكی دنیادان آیدین تصویر وئریلمیر. بو متنلره گؤره، اؤلوم یولونا گئدن بیرینجی انسان یَمه ایدی كی اوندان سونرا اؤلولر دنیاسی‌نین آغاسی اولدو (رادلار كریشنان، I/84-85؛ مك دانل، 617). اورا، یاخشی انسانلاری و مراسملری و قربالیقلاری دوزگون یئرینه گتیرن انسانلارین یئریدیر كی الهه‌لر و یَمه ایله بیرلیكده خوشبختلیكله یاشیه‌جكلر. قارشیدا پیسلر و اَیری گئدنلر، درین، قارانلیق و سونسوز بیر چوخورا آتیلاجاقلار كی اوندان چیخماق امكانسیزدیر (رادلار ـ كریشنان، I/114-115؛ گریزولد، 318-319).
«اتهروه ودا» دا جهنّم مفهومو آچیلیر و قارانلیق و دئولرله دولو بیر یئردن سؤز گئدیر كی آشاغیدادیر و «نارَكه لوكه» آدلانیر كی پیس انسانلار اوردا یَمه‌نین نؤكرلری طرفیندن جور به جور شكنجه‌لره معروض قالیرلار.
بودا دینینده: بودا دینی‌نین ایدئولوژی‌سینده اوّلدن كرمه، سمساره و تناسخ كیمی عقیده‌لر قبول اولونوب و انسانین یاشاییشی، سایسیز دؤرلرده تازادان دوغولماقلا نیروانه و سمساره‌دن قورتولماقدا فرض اولوب. بئله‌لیكله جهنّم مفهومو نه قدر ده چتین، قورخولو و اوزون اولسا دا نهایتده موقّت و قورتولاندیر و او بیری دنیالار كیمی اوّلكی حیاتدان سونراكی حیاتا انتقال مرحله‌سیدیر (توبر، 241 ؛ الیوت، I/338).
بو فرض ایله بودانین دنیا اوچون تصویر ائتدیگی كیهان‌شناسلیق اوچ منطقه‌دن عبارتدیر: ایستك منطقه‌سی (كامه-لوكه)، شكلی اولان منطقه (روپه لوكه) ، شكلی اولمایان منطقه (اَروپه لوكه). ایستك منطقه‌سی اؤزو آلتی جنّت و چوخلو جهنّمدن عبارتدیر كی بو جهنّملر كیهانین آشاغی مرتبه‌لرینده یئرلشیرلر (باخ: واله پوسَن، 130-134؛ ویلیامز، 75-77؛ توبر، همان یئر؛ تامس، 829-832).