din xadimi دین خادمی

برای رهایی از «غم و اندوه»، بعضی به موسیقی و برخی به مواد افیونی و اعتیاد پناه می برند، اما طب جدید ضمن ریشه یابی این بیماری با داروهای مسكن و تقویتی و ویتامینها و قرصهای خواب آور و آرام بخش، سعی می كنند تا اندازه ای در بیمار تسكین ایجاد كنند.

ریشه بسیاری از مشكلات روحی و روانی

چه كنیم تا غم فرساینده از ما رخت بر برسته و غم سازنده جایگزین آن شود؟ در این موارد، راههای گوناگونی وجود دارد كه در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می شود:

توبه و استغفار

ریشه بسیاری از مشكلات روحی و روانی، شاید در گناهانی نهفته است كه مرتكب می شویم.طلب بخشش از خداوند، علاوه بر آنكه موجب عفو گناهان و زمینه رضایت الهی را فراهم می كند، سبب می شود تا غم واندوه حاصل از برخی معاصی نیز برطرف شود.انسان گنهكار همیشه به خاطر گناهانی كه انجام داده، اندوهگین و شرمسار است. امروزه، روانشناسان به این نتیجه رسیده اند كه تعداد زیادی از بیماریهای روانی، متعلق به كسانی است كه در جامعه، دچار لغزش و نابهنجاری ها می شوند و این وضع ادامه دارد تا خود را به وسیله توبه و استغفار، از احساس گناه و رنج عذاب وجدان، رها سازند.پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود:«مَن اَكثَر اَالاِستَغفار جَعَلَ اللهُ مِن كُلِّ هَمٍّ فَرَجاً و مِن كُلِ ضیقٍ مَخرَجاً».۱«هر كسی كه بسیار استغفار و طلب آمرزش كند، خداوند او را از هر اندوهی گشایشی و از هر تنگنایی، راه نجاتی می دهد.

حوقله گفتن

«حوقله» یعنی گفتن «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ الا بِاللهِ». گفتن حوقله می تواند نقش موثری در از بین بردن غمها و غصه ها داشته باشد؛ زیرا خداوند متعال از تمام دردها و غصه های ما خبر دارد پس می تواند نیازهای ما را تأمین نماید.مهم ترین بركات این ذكر عبارت اند از: دوام یافتن نعمت های الهی، زوال فقر، پاك شدن از گناهان، دفع وسوسه، فروخُفتن خشم، پیشگیری از اندوه، دفع چشم زخم و انواع بلاها. بدیهی است كه گفتن این ذكر، هر چه با حقیقت آن (توحید اَفعالی) بیشتر همراه باشد، بركات بیشتری برای زندگی خواهد داشت. به دلیل اهمّیت این ذكر و نقش موثّر و سازنده آن، احادیث اسلامی، از آن با تعبیرهای بلندی (مانند: گنج سخن، گنج بهشت، گنج عرش، تسبیح حاملان عرش و كلام اهل آسمان ها) یاد نموده، مسلمانان را به بهره برداری از بركات آن، تشویق كرده اند. همچنین بر گفتن این ذكر به هنگام شنیدن حَیَّعَلات («حَیَّ عَلی» ها) در اذان و نیز بعد از نماز صبح و هنگام خروج از منزل و هنگام وارد شدن به مسجد و بازار، تأكید نموده اند. «مالك بن انس» می گوید: امام صادق علیه السلام به «سفیان ثوری» فرمود:«یا سفیان! اِذا حَزَنَك اَمرٌ فَأكثِر مِن قُولِ لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلا بِاللهِ فَاِنَّها مِفتاحُ الفَرَجِ».۲«ای سفیان، زمانی كه چیزی تو را محزون ساخت، جمله حوقله را زیاد بگو؛ زیرا حوقله، كلید شادی است». امام صادق علیه السلام فرمود:«اِذا تَوالَتِ الهُمُوم فَعَلَیكَ بِلا حَول و لا قُوَّهَ اِلا بِالله».۳«هنگام روی آوردن غم و غصه ها، بر تو باد به گفتن حوقله» .

دعا

یكی از عوامل رفع حزن و غم، استفاده از اهرم دعاست، آنجا كه امید انسان از تمام اسباب دنیایی، قطع می شود و فقط خدا را پناه خود می داند. قرآن كریم در آیات مختلف، از این سنت الهی سخن به میان آورده است. قسمتی از آیات، در داستان حضرت یونس علیه السلام بیان شده است آنجا كه می فرماید:(وَ ذَالنُّونِ اِذ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أن لَن نَقدِرَ عَلَیه...).۴«و یونس را به (یادآور) در آن هنگام كه از میان قوم خود رفت و چنین می پنداشت كه ما بر او تنگ نخواهیم گرفت (اما موقعی كه در كام نهنگ فرو رفت) در آن ظلمت های (متراكم) فریاد زد: خداوندا! جز تو معبودی نیست، منزهی تو، من از ستمكاران بودم» .سپس قرآن كریم می فرماید:(فَاستَجَبنا لَهُ وَ نَجَّیناهُ مِنَ الغَمِّ وَ كَذالِكَ نُنجِی المُومِنینَ).۵«ما دعای او را به اجابت رساندیم و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم و این گونه، مومنان را نجات می دهیم». جمله پرمعنای (وَ كَذلِكَ نُنجِی المُومِنین) نشان می دهد كه سنت نجات و امداد الهی، یك حكم مخصوصی نیست بلكه با حفظ سلسه مراتب، جنبه عمومی و همگانی دارد، بسیاری از حوادث غم انگیز و گرفتاری های سخت و مصائب بزرگ، مولود گناهان ماست و گرفتاری ها تازیانه هایی برای بیدار شدن روح های خفته یا كوره ای برای تصفیه فلز جان آدمی است. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود:«اِسمُ اللهِ الَّذی اِذا دُعِیَ بهِ أجَابَ و اذا سُئِلَ به أعطی هوَ دَعوَةُ یونِس النَبیّ علیه السلام قُلتَ یا رَسُول اللهِ لَهُ خاصَّهً؟ فَقالَ خاصّه و لِجَمیعِ المُومِنینً عامَهً اذا دَعُوا بِها، اَلَم تَسمَع قَولَ اللهِ سُبحانهَ: (وَ كَذلِكَ نُنجِی المُومنینَ)». آن اسمی (از اسامی خدا) كه اگر كسی او را با آن بخواند اجابتش می كند و هرچه بخواهد می دهد، همان اسمی است كه یونس (فرزند متی) خواند؛ عرضه داشتم یا رسول الله! آن اسم، مخصوص یونس علیه السلام بود یا برای همه مومنان؟ فرمود: برای یونس و همه مومنان است كه اگر خدای را با آن بخوانند اجابت می كند مگر نشنیده ای كه خداوند می فرماید: و ما این چنین مومنین را نجات می دهیم».و در روایت دیگر از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود:«اِنّی لاَعلَمُ كَلِمَهً لا یَقرَأها مَكروبٌ اِلا خَرَجَ عَنهُ. كَلِمَهٌ أخی یُونُس فَنادی فِی الظُّلُماتِ أن لا اِلهَ اِلا أنت».«من به كلمه ای آگاهم كه هر گرفتاری، آن را بخواند نجات می یابد و آن كلمه برادرم یونس است كه در آن ظلمت های متراكم صدا زد. جز تو معبودی نیست». البته آنچه نقش واقعی را در این دعا دارد، حالت روحی خواننده دعاست، آن طوری كه دعای حضرت یونس در دل نهنگ اجابت شد و آن حالت انقطاع است.یكی دیگر از دعاهایی كه برای رفع حزن می باشد، آن چیزی است كه بعضی از ائمه در قنوت های طولانی خود می خوانده اند كه بخشی از آن چنین است:«یا مُدَّبِرَ الاُمورِ! یا مُجرِیَ البُحُور! یا باعِثَ مَن فِی القُبُورِ! یا مُجرِیَ الفُلكِ لِنُوحِ! یا مُلَیِّنَ الحَدیدِ لِداوُدَ! یا مُوتَی سُلَیمانَ مُلكاً عَظیماً! یا كاشِفَ الضرِ عَن اَیُّوب! یا جاعِلَ النّارِ بَردا و سَلاماً عَلی اِبراهیمَ! یا فادِیَ اِبنَهُ بِالذِّبحِ العَظیمِ! یا مُفَّرِجَ هَمّ یَعقُوبَ! یا مُنَفِّسَ غَمّ یُوسُفَ! یا مِكلِّم مُوسی تَكلیماً! یامُویِدَ عیسی روُحِ الله تأییداً یا فاتِحَ لِمُحَمَّدٍ فَتحاً مُبیناً! و ناصِرَهُ نَصراً عَزیزاً ۶...».در مفاتیح الجنان، دوازده دعا برای رفع همّ و غم وارد شده؛ یكی از آنها دعایی است كه از امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمود: «برای رفع غم و اندوه غسل كن و دو ركعت نماز بگذار و این دعا را بخوان:«یا فارِجَ الهَمِّ! یا كاشِفَ الغَمِّ! یا رَحمنَ الدُّنیا وَ الاخِرَهِ وَ رَحیمَهُما فَرِّج هَمی وَاكشِف غَمّی! یا اَللهُ الواحِدُ الاَحَدُ الصَّمَدُ، الَّذی لِم یَلِد و لَم یُولَد و لَم یَكُن لَهُ كُفُواً أحَدٌ، اَعصِمنی وَ طَهِّرنی وَاذهَب بِبَلیَّتی».۷«ای گشاینده اندوه ها و برطرف كننده غصه ها، ای بخشاینده در دنیا و آخرت و رحم كننده دراین دو جهان، اندوه مرا زایل ساز و غمهایم را برطرف كن ای خدای یكتای بی همتای بی نیاز كه نه می زاید و نه زاییده شده و هیچ كس همتای او نیست! مرا نگهبان و پاكم گردان و گرفتاری ام را از من دور ساز! و سپس آیة الكرسی و معوّذتین (سوره ناس و فلق) را بخوان و دعاهای بسیار دیگری برای رفع غم وارد شده است چون دعای مشلول كه باید به منابع و متون روایی چون بحارالانوار مراجعه نمود.۸

صدقه دادن

«صدقه» نیز می تواند در رفع حزن و غم موثر باشد. حضرت علی علیه السلام فرمود:«تَدارَكُوا الهُموم وَ الغُمُومَ بِالصَّدَقاتِ یَكشِفُ اللهُ ضُرَّكُم».۹«رنجها، غمها و غصه های خود را با صدقات جبران كنید تا خداوند رنجهایتان را برطرف نماید».

توجه به ارزش و پاداش تحمل

از مسائلی كه می تواند در برابر مصائب و ناكامی ها میزان تحمل و صبر انسان را بالا ببرد، توجه به ارزش و ثواب صبر است. امام كاظم علیه السلام فرمود:«اَلمُصیبَهُ لِلصابِر واحِدَهٌ وَ لِلجازِعِ اِثنان».۱۰«مصیبت صابر یكی است و مصیبت كسی كه جزع و بی تابی می كند، دوتاست».و شاید علت دو تا بودن مصیبت؛ یكی مصیبت وارده او و دیگری مصیبت نابود شدن اجر اوست به جهت جزع و بی تابی وی، چنان كه در بعضی از روایات آمده است:«فَاِنَّ المُصابَ مَن حَرُمَ الثَّواب».«مصیبت زده واقعی كسی است كه از ثواب بی بهره بماند».

Dr.N.Assadollahi

نقل از وبلاگ: مركز خدمات روانشناسی