din xadimi دین خادمی

	اخلاق و حقوق
بو سوآلین جوابیندا كی حقوق و اخلاقین نیسبتی نه‌دیر و حقوق اخلاقلا نئجه رابیطه باغلیر, موختلیف فیكری مكتبلر وار. حقیقتده بو نیسبت بیر اساسلی مسأله‌دیر كی بو گونكی دونیادا راییج اولان ایختیلافلارین دركی اوچون اهمیّتی وار. بو مسأله نه تكجه ایندیكی دونیانین حقوق فلسفه‌سی‌نین دركینده, بلكه كئچمیشین‌ده حقوق فلسفه‌سی‌نین دركینده اهمیّتی وار. تاریخ بویو اخلاق و فلسفه آراسینداكی رابیطه‌نی, اوچ مرحله‌یه‌ بؤلمك اولار. بیرینجی مرحله‌ده اخلاقلا حقوق آراسیندا هئچ فرق یوخیدی. هم اخلاق واریدی و هم حقوق, جماعت هر ایكیسینه‌ده عمل ائدیردیلر. اوندان قاباق, قدیم جامیعه‌لرده, ایجتیماعی عادتلر و رسملر ایدی كی جماعتی ایداره ائدیردی, یعنی دولتلرین تشكیل تاپماسیندان قاباق. ایكینجی مرحله اون سككیزینجی عصر و آزادلیق ایسته‌ین نهضتلرین تشكیل تاپماسی دؤوردور كی اخلاقلا حقوق رابیطه‌سینه یئنیدن باخیش سالینیب. بو اساسدا آزادلیق ایسته‌ینلر, افرادین داخیلی ایشلرینده, دولتلرین سیطره‌سی‌نین آزالماسینی ایسته‌ییبلر. بو دوشونجه‌نین قاباقدا گئدنی «ایمانوئل كانت»ایدی كی اخلاقلا حقوق آراسیندا اساسلی فرق قویدو و دئدی: «اخلاق اینسانین داخیلینه دیقّت یئتیریر و حقوق خاریجی ایشلره دیقّت ائدیر.» اوچونجو مرحله بیرینجی و ایكینجی دونیا ساواشلارینا قاییدیر. بیرینجی و ایكینجی دونیا ساواشلاری, بونو ثابیت ائله‌دیلر كی نه‌قدر ده جماعتین دموكراسی و آزادلیغی یولوندا چالیشیلا, یئنه‌ده ظولمو آرادان آپارماق اولماز. چونكی دموكراسی‌نین دا بو عیبی وار كی اكثریّتین اقلیّته حكومت ائله‌مه‌سینده محدود اولور. بونا گؤره بیر سئری اصوللار اولمالیدیر كی دموكراسینی‌دا محدودلاشدیرسین. بشر حقوقی‌نین قایدالاری بو نهضتین نتیجه‌سینده یاراندی. حقوقلا اخلاقین رابیطه‌لرینی ساخلاماغا سعی اولاندا, بشر حقوقی‌نین تدوین تاپماسی‌نین لازیملیغی اورتایا گلدی و اونو رعایت ائله‌مك ایجباری اولدو. ایندیكی تحلیلی حقوقین نظری بئله‌دیر كی حقوق, اخلاق علمیندن آیری اولمالیدیر. بیر حالدا كی حقوق و اخلاقین بیر بیرلرینی اؤرتن یئرلری وار و حقوق اكثریّتده, اخلاقی اصللرین اینعیكاسیدیر. اخلاقداكی موناظیره‌لر بو موضوع اوستونده دیقّت ائدیرلر كی اینسانین یاشاییشینا اَن یاخشی یول نه‌دیر؟ هانسی ارزیشلر اَن یوخاریدادیلار؟ و هانسی یاشاییش طرزلری قبول اولمایان و غیر مشروع ساییلیر؟ مودئرن اخلاقین فلسفه‌سی‌‌ده, نه‌منه یاخشی كیردارا باعیث اولار؟ و نه‌منه پیس كیردارا سبب اولار؟ كیمی, اساسلی سوآللارین دگیشمه‌سی‌ایله, شكل تاپیب.